كاشی های سلجوقی به شكل ستاره یا صلیب بودند و بهترین نمونه آنها را می توان در گنبدخانه حرم امام رضا(ع) در شهر مشهد تماشا كرد. در این دوره، كاشان مهم ترین مركز تولید كاشی بود و در كارگاههای بزرگ آن یك نوع كاشی برجسته و درخشنده به نام  كاشی زرین فام تولید می شد. 

در حرم امام رضا دو محراب زرین فام برجای مانده كه در سال های آغازین سده هفتم هجری به‌وسیله خاندان هنرمند ابی طاهرساخته شده اند. همچنین محراب زرین فام امامزاده علی بن جعفر قم كه صد سال بعد از محراب های حرم رضوی ساخته شد، آفریده یكی دیگر از اعضای این خاندان است. در این دوره، استفاده از كاشی منحصر به درون ساختمان ها بود و در مساجد نیز كمتر به كار می رفت، زیرا بسیاری از مردم بر این باور بودند كه نقش و نگار و درخشش كاشی، سادگی مسجد را از میان می برد و مانع توجه كامل به خداوند است. اما از دوره ایلخانان مغول، نه تنها كاشی حضور پررنگی در مساجد پیدا كرد، بلكه برای نخستین بار در تزیین نمای بیرونی ساختمان ها به‌كار گرفته شد.

محراب زرفام

گنبدهای آجری مراغه اولین آثار شناخته شده ای هستند كه دیوار بیرونی شان با كاشی تزئین شده است. این هنر در دو دوره تیموری و صفوی به اوج کمال رسید و از دوره قاجار به بعد تحت تأثیر هنر غربی، تا حدودی از زمینه تاریخی خود جدا شد. کاشی‌های قاجاری اگرچه به زیبایی و ظرافت کاشی‌های تیموری و صفوی نیستند اما در نوع خود جالب توجه به شمارمی روند و از حیث طرح و رنگ تنوع بالایی را به نمایش می‌گذارند.كاشی‌ها علاوه بر جنبه هنری، از نظر علمی نیز حائز اهمیت به شمار می‌روند، زیرا نمایانگر جنبه های مختلفی از پیشرفت صنعتی در ادوار مختلف تاریخی هستند.

آنچه مسلم است این است که کاشیکاری یکی از جنبه های بارز بناهای تاریخی ایران به شمار می‌رود که آنها را از بناهای غیرایرانی متمایز می کند و بینندگانش را به وجد می آورد. اگرچه در ترکیه و هند نیز هنر کاشیکاری رواج داشته و دارد اما به هیچ روی همپای کاشیکاری ایرانی نیست.

 

بالا